Trong văn hóa tâm linh Việt Nam, bát hương không đơn thuần là một vật dụng thờ cúng mà còn là biểu tượng thiêng liêng, là cầu nối giữa thế giới trần gian và thế giới tâm linh. Đây là nơi trú ngụ của linh hồn tổ tiên, là điểm kết nối gia đình với những người đã khuất. Chính vì vậy, những điều kiêng kỵ khi bốc bát hương là vấn đề vô cùng quan trọng mà mỗi gia đình Việt Nam cần phải biết và tuân thủ.
Khi cần di chuyển, thay đổi vị trí của bát hương – hay còn gọi là “bốc bát hương”, người Việt thường hết sức cẩn trọng và tôn nghiêm. Việc không tuân thủ đúng nghi lễ, phạm phải điều cấm kỵ có thể mang lại những điều không may, ảnh hưởng đến vận mệnh và sự bình an của cả gia đình.
Bài viết này Gốm Sứ Vũ Hoà sẽ chia sẻ với bạn đọc những kiến thức cần thiết về những điều kiêng kỵ khi bốc bát hương, quy trình thực hiện đúng cách cùng những lưu ý quan trọng để đảm bảo sự an lành và may mắn cho gia đình bạn. Chúng ta sẽ tìm hiểu từ ý nghĩa tâm linh sâu sắc đến những kiêng kỵ cụ thể và cách thực hiện đúng đắn.
Ý nghĩa của việc bốc bát hương trong văn hóa tâm linh
Phong tục thờ cúng bát hương có nguồn gốc từ rất lâu đời trong văn hóa Việt Nam, gắn liền với tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên – một nét đẹp truyền thống được lưu giữ qua hàng nghìn năm. Theo các nhà nghiên cứu văn hóa dân gian, việc thờ cúng tổ tiên bắt nguồn từ thời đại Hùng Vương và được phát triển mạnh mẽ qua các triều đại phong kiến.
“Bát hương là linh hồn của bàn thờ, là nơi trú ngụ của các vị thần linh và tổ tiên. Đây không chỉ là vật phẩm thờ cúng mà còn mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc trong đời sống tinh thần của người Việt” – trích từ Nghiên cứu về Văn hóa Tín ngưỡng Việt Nam.
Trong quan niệm truyền thống, bát hương được xem là nơi các vị thần linh và tổ tiên ngự khi được thỉnh mời về thông qua khói hương. Vì thế, việc di chuyển bát hương không chỉ đơn thuần là việc chuyển một vật dụng mà còn là việc “thỉnh” các vị thần linh, tổ tiên đến nơi ở mới. Đây là lý do vì sao việc này cần được thực hiện với sự trang nghiêm và tuân theo nhiều nghi thức, kiêng kỵ nghiêm ngặt.
Những trường hợp cần thực hiện việc bốc bát hương

Có nhiều trường hợp trong cuộc sống khiến gia đình cần phải thực hiện nghi lễ bốc bát hương:
- Khi chuyển nhà mới: Đây là trường hợp phổ biến nhất khi gia đình cần di dời bàn thờ từ nhà cũ đến nhà mới. Việc bốc bát hương cần được thực hiện trong ngày tốt, giờ tốt và theo đúng quy trình để mang lại may mắn cho ngôi nhà mới.
- Khi xây dựng, sửa chữa nhà cửa: Trong trường hợp cần sửa chữa, cải tạo không gian đặt bàn thờ, gia chủ cần tạm thời di dời bát hương đến vị trí khác.
- Khi thay đổi vị trí bàn thờ theo phong thủy: Nhiều gia đình thực hiện việc bốc bát hương khi cần thay đổi vị trí bàn thờ cho phù hợp với phong thủy nhà ở, nhằm mang lại tài lộc và may mắn.
- Khi làm mới bàn thờ: Sau một thời gian dài sử dụng, bàn thờ có thể xuống cấp và cần được làm mới, trong trường hợp này việc bốc bát hương là cần thiết.
- Trong các dịp đặc biệt: Một số nghi lễ đặc biệt như khi gia đình có tang hay khi thực hiện nghi lễ cải táng cũng cần tiến hành bốc bát hương theo những quy tắc riêng.
Dù trong bất kỳ trường hợp nào, việc hiểu rõ và tuân thủ những điều kiêng kỵ khi bốc bát hương là vô cùng quan trọng để tránh những điều không may mắn có thể xảy đến với gia đình.
Những điều kiêng kỵ nghiêm ngặt khi bốc bát hương
Những ngày không nên bốc bát hương:
Trong văn hóa tâm linh Việt Nam, thời gian luôn được coi là yếu tố quan trọng hàng đầu khi thực hiện các nghi lễ tâm linh. Đối với việc bốc bát hương, có những ngày giờ tốt bốc bát hương và ngược lại, có những thời điểm tuyệt đối không nên thực hiện
- Ngày mùng 1 và ngày rằm: Đây là những ngày được xem là ngày lễ lớn trong tháng, khi các vị thần linh và tổ tiên thường về thăm gia đình. Việc bốc bát hương vào những ngày này được xem là bất kính và có thể mang lại điều không may.
- Ngày xung khắc theo tuổi gia chủ: Mỗi gia chủ đều có những ngày không tốt (hay còn gọi là ngày xung) theo tuổi của mình. Những ngày này được tính dựa trên can chi và ngũ hành, thường cần có sự tư vấn của các chuyên gia phong thủy hoặc thầy cúng.
- Ngày giỗ, ngày kỵ của gia đình: Việc bốc bát hương vào ngày giỗ của người thân trong gia đình được xem là không tôn trọng và có thể làm cho linh hồn người đã khuất không yên.
- Các ngày đặc biệt trong năm: Theo các nghiên cứu về phong tục Việt Nam, không nên bốc bát hương vào các ngày lễ lớn như Tết Nguyên Đán, Tết Thanh Minh, Tết Trung Thu, Lễ Vu Lan…
- Những ngày xấu trong tháng: Theo quan niệm dân gian, những ngày như mùng 5, 14, 23 âm lịch được xem là những ngày xấu (ngày ngũ quỷ) không nên thực hiện việc quan trọng như bốc bát hương.

Giờ hoàng đạo thích hợp cho việc bốc bát hương
Ngoài việc chọn ngày tốt, việc chọn đúng giờ hoàng đạo cũng cực kỳ quan trọng khi thực hiện nghi lễ bốc bát hương:
- Các giờ hoàng đạo: Trong một ngày có 12 giờ, nhưng chỉ có 6 giờ hoàng đạo được xem là giờ tốt. Các giờ này thay đổi theo từng ngày và cần được tính toán cụ thể.
- Cách xác định giờ tốt: Để xác định giờ hoàng đạo phù hợp cho việc bốc bát hương, bạn có thể tham khảo bảng giờ hoàng đạo theo ngày hoặc các ứng dụng lịch vạn niên hiện đại.
- Những giờ nên tránh: Tuyệt đối không nên thực hiện việc bốc bát hương vào các giờ xấu như giờ hắc đạo, đặc biệt là giờ Thụ Tử (giờ của sự chết chóc). Việc phạm phải giờ xấu này có thể mang lại nhiều điều không may mắn.
Bảng tham khảo giờ hoàng đạo thông dụng:
- Tý (23h – 1h): Tốt cho ngày Tý, Ngọ, Mão, Dậu
- Dần (3h – 5h): Tốt cho ngày Thìn, Tuất, Sửu, Mùi
- Mão (5h – 7h): Tốt cho ngày Tỵ, Hợi, Dần, Thân
- Tỵ (9h – 11h): Tốt cho ngày Tý, Ngọ, Mão, Dậu
- Ngọ (11h – 13h): Tốt cho ngày Thìn, Tuất, Sửu, Mùi
- Thân (15h – 17h): Tốt cho ngày Tỵ, Hợi, Dần, Thân
- Dậu (17h – 19h): Tốt cho ngày Tý, Ngọ, Mão, Dậu
- Hợi (21h – 23h): Tốt cho ngày Thìn, Tuất, Sửu, Mùi
Quy trình đúng cách khi bốc bát hương
Chuẩn bị trước khi bốc bát hương
Để thực hiện cách bốc bát hương đúng cách, việc chuẩn bị đầy đủ các vật phẩm cần thiết là bước đầu tiên vô cùng quan trọng:
Hương, nến:
Nhang sạch (thường là nhang trầm hoặc nhang không tẩm hóa chất)
Nến đỏ hoặc nến trắng (tùy theo phong tục địa phương)
Đèn dầu (trong một số trường hợp đặc biệt)
Vàng mã và lễ vật:
Vàng mã dành cho thần linh, tổ tiên
Trà, rượu, nước sạch
Hoa quả tươi, bánh kẹo
Các món mặn như thịt gà, xôi, chả… (tùy theo phong tục gia đình)
Đồ dùng đặc biệt cho lễ cúng khi bốc bát hương:
Khăn đỏ hoặc khăn trắng sạch (để bọc bát hương)
Đĩa đựng gạo (để đặt bát hương lên)
Nước thơm (nước hoa hồng hoặc nước sạch có pha chút rượu)
Giấy đỏ (để viết sớ nếu cần)
Theo kinh nghiệm của nhiều gia đình, việc chuẩn bị đầy đủ các vật phẩm trước khi thực hiện nghi lễ không chỉ giúp quá trình diễn ra suôn sẻ mà còn thể hiện sự tôn kính với thần linh và tổ tiên. Bạn có thể tham khảo thêm về các vật phẩm cúng tổ tiên truyền thống để có sự chuẩn bị tốt nhất.
Xin chào!! Tôi là Vũ Mạnh Hòa, một nghệ nhân gốm sứ với niềm đam mê mãnh liệt dành cho nghệ thuật gốm Việt. Từ những nguyên liệu thô sơ, qua bàn tay tinh tế và sự tỉ mỉ của tôi, từng sản phẩm gốm được ra đời không chỉ mang vẻ đẹp truyền thống mà còn chứa đựng hồn cốt của văn hóa dân tộc. Với hơn 10 năm gắn bó cùng nghề, tôi luôn tự hào về việc bảo tồn và phát triển nghệ thuật gốm sứ, mang đến cho khách hàng những sản phẩm vừa có giá trị thẩm mỹ, vừa bền vững với thời gian.